ग़ज़लको प्राविधिक अर्थ नेपालीमा

ग़ज़लको प्राविधिक अर्थ नेपालीमा यस्तो हुन्छ:

---

📐 ग़ज़लको संरचना (Structure):

१. शेर (Couplet / दुईहरफे पंक्ति):

• ग़ज़ल विभिन्न शेरहरू मिलाएर बनेको हुन्छ।

• हरेक शेर दुई पंक्तिमा बनेको हुन्छ र प्रायः आत्मनिर्भर हुन्छ (स्वतन्त्र अर्थ दिन्छ)।

• एउटा ग़ज़लमा सामान्यतया ५ देखि १५ वटा शेरहरू हुन्छन्।

२. मतला (Matla):

• ग़ज़लको पहिलो शेरलाई मतला भनिन्छ।

• यसमा दुबै पंक्तिको अन्त्यमा रदीफ (繰り返िने शब्द) र काफिया (तुक) हुन्छ।

३. रदीफ (Radif):

• ग़ज़लको हरेक दोस्रो पंक्तिको अन्त्यमा आउने एकै किसिमको दोहोरिने शब्द वा वाक्यांश।

४. काफिया (Qafia):

• रदीफ अघिको तुकबन्दी हुने शब्द वा ध्वनिलाई काफिया भनिन्छ।

५. मक्त (Maqta):

• ग़ज़लको अन्तिम शेर, जहाँ कवि आफ्नो नाम (तखल्लुस) प्रयोग गर्छ।

६. बहर (Beher):

• सबै पंक्तिहरू **एउटै छन्द वा लय (meter)**मा लेखिन्छ।

---

💭 थिम वा विषयवस्तु (Themes):

• प्रेम, वियोग, ईश्वरप्रेम, आध्यात्मिकता, तडप, या जीवनको गहिरो अनुभूति आदिमा केन्द्रित हुन्छ।

• ग़ज़लमा भावनात्मक गहिराई, अलङ्कार, र छन्दशिल्पको सौन्दर्य अत्यन्तै महत्वपूर्ण हुन्छ।

---

🧩 उदाहरण (साधारण ग़ज़लको ढाँचा):

मानौँ रदीफ: “छ”
काफिया: “माया, काया, छाया”

मतला (पहिलो शेर):

जीवनमा रहरको धेरै कुरा माया छ,
तर अन्तिम सत्य भने केवल तिमी छ।

अर्को शेरहरू:

छायामा ढाकिएर बाँचिरहेको छ,
यो उज्यालो पनि कहिलेकाहीं अँध्यारो छ।

मक्त (अन्तिम शेर):

‘अरुण’ भन्छन् अब लेख्दिन ग़ज़ल,
तर मन भित्र अझै केही भावना बाँकी छ।

कविता र ग़ज़ल दुबै साहित्यिक अभिव्यक्तिका माध्यम हुन्, तर यी दुईबीच धारणा, संरचना, र शैलीको दृष्टिले महत्वपूर्ण भिन्नता हुन्छ। यहाँ ती मुख्य भिन्नता बुँदागत रूपमा दिइएको छ:

---

🆚 कविता vs ग़ज़ल

यहाँ एक-एक नेपाली ग़ज़ल र नेपाली कविता दिइएको छ, जसले तपाईंलाई यी दुईबीचको अन्तर बुझ्न अझ सजिलो बनाउनेछ।

---

🌙 नेपाली ग़ज़ल (रदीफ: “छ”, काफिया: “अस, बस, नस”)

मतला (पहिलो शेर):
दुनियामा सबै कुरा झूटो लाग्न थालिसक्यो छ,
मुस्कान पनि कहिले काँही पीडाको भाषा छ।

शेरहरू:
जीवनको हर मोडमा प्रश्नहरू नै धेरै बस,
उत्तर खोज्न खोज्दा मन अझै अलमलमा छ।

भेट हुँदा तिमी मुस्क्यायौ, बोल्यौ केही नस,
तर आँखा तिम्रो भन्छ—भित्रै कतै आँसु छ।

मक्त (अन्तिम शेर):
‘राज’ भन्छन् सबै रित्तो छ, नछुने गरी बस,
तिमी टाढा भएपछि सास पनि अधुरो छ।

---

🌸 नेपाली कविता

(थिम: प्रकृति र मनको सम्बन्ध)

शिर्षक: “मन र पहाड”

पहाडहरू त उस्तै छन्,
तर आज उनीहरू मभन्दा पनि मौन छन्।
हरियो जङ्गल, छिर्किएको बादल,
र आकाशको गहिराइ—
म भित्रको खालीपनले आज फरक बुझिन्छ।

पन्छीहरू गाइरहेका छन् पुराना गीत,
तर मेरो मनको बाँसुरी बेतालमा छ।
तिमी हिँडेपछि मौसम बद्लिएको छैन,
तर मलाई जाडो अलिक गहिरो लाग्छ।

र, जब आँखा बन्द गर्छु,
त्यही पहाडहरू तिमी भएर आँउछन्—
र म सोच्छु, शायद तिमी नै प्रकृति थियौ।

---

📌 मुख्य भिन्नता यी उदाहरणहरूमा:

• ग़ज़लमा हरेक शेर दुई पंक्तिको हुन्छ, समान तुक (काफिया) र दोहोरिने शब्द (रदीफ) प्रयोग गरिएको छ।

• कवितामा संरचनात्मक स्वतन्त्रता छ, तुकबन्दी छैन, तर भाव स्पष्ट छ र कथ्य प्रवाह खुला छ।